Ο μητρικός θηλασμός, ο δρόμος της φύσης για τη διατροφή του νεογέννητου μωρού, αποτελεί το ιδανικότερο ξεκίνημα για τη ζωή του βρέφους. Δεν είναι μόνο μια διαδικασία που εξασφαλίζει την τροφή του μωρού, αλλά αποτελεί τη γέφυρα μετάβασής του από την ενδομήτρια στην εξωμήτρια ζωή και βοηθάει την θηλάζουσα γυναίκα στη μετάβασή της από την εγκυμοσύνη στον πιο σημαντικό ρόλο της ζωής της, αυτόν της μητέρας.
Η σωματική επαφή δέρμα με δέρμα του παιδιού με τη μητέρα κατά τον θηλασμό, η θέση του μωρού στην αγκαλιά, όπου νιώθει τον χτύπο της καρδιάς της μητέρας, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ψυχοσυναισθηματικής σχέσης μητέρας-παιδιού. Το μωρό νιώθει θετικά συναισθήματα (ασφάλεια, σιγουριά, αγάπη, τρυφερότητα, ηρεμία, γαλήνη) και η μητέρα νιώθει ότι εκπληρώνει σωστά τον ρόλο της.
Τα πλεονεκτήματα της διατροφής με μητρικό γάλα δεν περιορίζονται μόνο στην ψυχοσυναισθηματική σφαίρα. Για το νεογνό, ο μητρικός θηλασμός συμβάλει ουσιαστικά στη μειωμένη εμφάνιση λοιμώξεων του γαστρεντερικού και αναπνευστικού συστήματος, στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης οξείας λεμφοβλαστικής αναιμίας, καθώς και του συνδρόμου αιφνίδιου θανάτου, ενώ υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο μητρικός θηλασμός μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης αλλεργικών νοσημάτων, όπως η ατοπική δερματίτιδα και το βρογχικό άσθμα, τον κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας και παιδικού καρκίνου.
Από την πλευρά της μητέρας, υπάρχουν κι εκεί σημαντικά σωματικά οφέλη, όπως η γρήγορη απώλεια βάρους, η αντισύλληψη λόγω αμηνόρροιας της γαλουχίας, η μείωση κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού και ωοθηκών, διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακών παθήσεων.
Σύσταση του μητρικού γάλακτος
Το μητρικό γάλα είναι ένα «δυναμικό προϊόν» του οποίου τα συστατικά μεταβάλλονται ανάλογα με την ηλικία του βρέφους, καθώς και κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας με σκοπό να καλύπτουν τις διατροφικές του ανάγκες.
Αρχικά, τις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό (1η – 4η) παράγεται πρωτόγαλα ή πύαρ. Περιέχει υψηλά ποσοστά ανοσοσφαιρινών (τα γνωστά μας αντισώματα), ενώ η συγκέντρωσή του σε λακτόζη και λίπος είναι μειωμένη.
Από την 4η – 14η μέρα ζωής έχουμε την παραγωγή του «ενδιάμεσου» ή «μεταβατικού» γάλακτος και από εκεί κι έπειτα παράγεται το «ώριμο» μητρικό γάλα. Η ημερήσια 24ωρη παραγωγή γάλακτος κυμαίνεται από 600-900ml. Ο περισσότερος όγκος γάλακτος παράγεται τις νυχτερινές ώρες και αυτό εξηγεί γιατί τα νεογέννητα ξυπνούν και θηλάζουν συχνότερα τη νύχτα.
Αναφορικά με τη σύσταση του μητρικού γάλακτος, το 87% αποτελείται από νερό (πλήρης κάλυψη των αναγκών για νερό του βρέφους), και το υπόλοιπο 13% από λιπίδια (ω3-λιπαρά, DHA, LCFA σημαντικά για την ανάπτυξη του εγκεφάλου), πρωτεΐνες (καζεΐνη, ορολευκωματίνη, ανοσοσφαιρίνη), υδατάνθρακες (κυριαρχεί η λακτόζη, μονοσακχαρίτες, ολιγοσακχαρίτες).
Ο σίδηρος που περιέχει το μητρικό γάλα συνδέεται με τη λακτοφερίνη με σκοπό την καλύτερη απορρόφησή του από το έντερο.
Η βιταμίνη D ανευρίσκεται σε χαμηλή συγκέντρωση στο μητρικό γάλα, γι’ αυτό και χορηγούμε στα βρέφη που θηλάζουν βιταμίνη D μόνη ή σε συνδυασμό με βιταμίνη K που επίσης ανευρίσκεται σε χαμηλή συγκέντρωση. Στο μητρικό γάλα ανευρίσκονται λευκοκύτταρα, λεμφοκύτταρα, μακροφάγα (συμβάλλουν στην άμυνα του οργανισμού απέναντι στις λοιμώξεις μαζί με τις ανοσοσφαιρίνες) ένζυμα όπως η λυσοζύμη, πρεβιοτικά, EGF, IGF1, ταυρίνη, νουκλεοτίδια και καρνιτίνη, ορμόνες (θυρεοειδούς, ινσουλίνη, ερυθροποιητίνη, λεπτίνη, γαστρίνη).
Προετοιμασία της εγκύου για τον μητρικό θηλασμό
Η σωστή και έγκαιρη ενημέρωση της εγκύου από τον/την παιδίατρο κατά την προγεννητική περίοδο σχετικά με τα πλεονεκτήματα του μητρικού θηλασμού, η εκπαίδευσή της και οι οδηγίες σχετικά με τον τρόπο θηλασμού, οι συμβουλές για την αντιμετώπιση τυχών δυσκολιών που μπορεί να παρουσιαστούν συμβάλλουν ουσιαστικά στην απόφαση της εγκύου να θηλάσει και να διατηρήσει τον θηλασμό για ικανοποιητικό χρονικό διάστημα.
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ο οργανισμός προετοιμάζεται για τον θηλασμό. Συγκεκριμένα, αυξάνεται το μέγεθος των μαστών, της θηλής, καθώς και της περιοχής γύρω από το μαστό (θηλαία άλως, που γίνεται πιο σκούρα), περιοχή στην οποία συμβάλλουν οι γαλακτοφόροι πόροι. Η παραγωγή γάλακτος από τον οργανισμό ξεκινά μετά από την έξοδο του πλακούντα από τη μήτρα.
Διατροφή της θηλάζουσας μητέρας
Μια ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει τροφές από όλες τις διατροφικές ομάδες είναι απαραίτητη. Η διατροφή της θηλάζουσας μητέρας θα πρέπει να είναι πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ψάρια και ξηρούς καρπούς.
Η σύσταση, η γεύση και η μυρωδιά του μητρικού γάλακτος μεταβάλλεται ανάλογα με τις τροφές που έχει καταναλώνει η μητέρα.
Έτσι, αν το διαιτολόγιο της μητέρας είναι πλήρες και ισορροπημένο, το βρέφος έρχεται μέσω του γάλακτος της μητέρας σε επαφή με όλες τις τροφές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να τις δέχεται πιο εύκολα και να εμφανίζει μειωμένη πιθανότητα τροφικής αλλεργίας όταν ξεκινήσει η χορήγηση τροφής από τον 6ο μήνα ζωής.
Πίνακας 1. Διατροφή θηλάζουσας. Από «Μητρικός Θηλασμός. Οδηγός για Επαγγελματίες Υγείας», επιμ. Αντωνιάδου-Κουμάτου Ι. & Σοφιανού, Α, 2015. http://epilegothilasmo.gr/wp-content/uploads/2018/07/publication.pdf
Ειδικότερα, για την επάρκεια του οργανισμού σε ασβέστιο η μητέρα πρέπει να καταναλώνει τρεις μερίδες γαλακτοκομικών ημερησίως. Αν έχει αλλεργία στο γάλα ή είναι αυστηρά χορτοφάγος, τότε τροφές πλούσιες σε ασβέστιο όπως είναι τα αμύγδαλα, το ταχίνι και το μπρόκολο καλύπτουν τις ανάγκες της σε ασβέστιο.
Όταν η μητέρα ακολουθεί ένα πλήρες και ισορροπημένο διαιτολόγιο δεν χρειάζεται χορήγηση βιταμινών ή μετάλλων και ιχνοστοιχείων. Όταν η μητέρα όμως είναι αυστηρά χορτοφάγος (χωρίς να καταναλώνει αυγά, κρέας, πουλερικά, ψάρια, γαλακτοκομικά) χρειάζεται να λαμβάνει βιταμίνη B12, ενώ αν εμφανίζει αναιμία ή με σκοπό την πρόληψή της μπορεί να λάβει σίδηρο και φυλλικό οξύ.
Σημαντικό είναι να τονιστεί η σημασία της κατανάλωσης ω-3 λιπαρών οξέων ήδη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αφού αυτά συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου του βρέφους. Τροφές πλούσιες σε ω-3 λιπαρά είναι τα μικρά λιπαρά ψάρια (π.χ. σαρδέλα, γαύρος) και οι ξηροί καρποί (καρύδια).
Συμβουλές
- Η μητέρα πιάνει το μαστό της με τέτοιον τρόπο, ώστε ο αντίχειρας να βρίσκεται στο πάνω μέρος του μαστού χωρίς να καλύπτει τη θηλαία άλω, ενώ τα υπόλοιπα δάχτυλα στο κάτω μέρος του μαστού αφήνοντας επίσης ακάλυπτο το κάτω μέρος της θηλαίας άλου.
Εικόνα 1. Κράτημα μαστού. Από «Μητρικός Θηλασμός. Οδηγός για Επαγγελματίες Υγείας», επιμ. Αντωνιάδου-Κουμάτου Ι. & Σοφιανού, Α, 2015. http://epilegothilasmo.gr/wp-content/uploads/2018/07/publication.pdf - Το πρώτο σημαντικό βήμα είναι η σωστή πρόσφυση του νεογνού στο μαστό. Η μητέρα αγγίζει με τη θηλή της το άνω χείλος του νεογνού έτσι ώστε αυτό να ανοίξει το στόμα του.
- Με σταθερές κινήσεις φέρνει το μωρό προς το στήθος και όχι το αντίθετο.
- Ελέγχει να μην καλύπτεται η μύτη του νεογνού έτσι ώστε να μπορεί να αναπνέει, καθώς και να έχει ανοίξει διάπλατα το στόμα του ώστε να μπορεί να εισχωρεί όσο μεγαλύτερη περιοχή της θηλαίας άλου, γιατί εκεί εκβάλουν όλοι οι γαλακτοφόροι πόροι, κι όχι μόνο η θηλή.
- Όταν βρίσκεται μέσα στο στόμα του μωρού όσο μεγαλύτερο τμήμα της θηλαίας άλου και το μωρό δεν πιπιλίζει απλά και μόνο τη θηλή, τότε η θηλή ακουμπά στον ουρανίσκο και ξεκινούν οι καταποτικές κινήσεις.
- Όταν το μωρό θηλάζει σωστά, τα χειλάκια του είναι ανεστραμμένα προς τα έξω (δημιουργία αρνητικής πίεσης μέσα στο στόμα), το πηγούνι του ακουμπά πάνω στο στήθος και οι κινήσεις της κάτω γνάθου κατά την απομύζηση του γάλακτος στην αρχή είναι πιο γρήγορες και εν συνεχεία πιο αργές.
- Ιδιαίτερα κατά τις πρώτες μέρες της ζωής του νεογνού, παρατηρείται το «μη αποδοτικό πιπίλισμα», όταν δηλαδή το νεογνό μόνο πιπιλίζει το στήθος της μητέρας και δεν απομυζεί. Σε αυτή την περίπτωση, η μητέρα κατά τη διάρκεια του θηλασμού, μπορεί να κάνει μαλάξεις στο στήθος της, ώστε με παθητικό τρόπο να διοχετεύεται γάλα στο στόμα του μωρού, το οποίο το μωρό αναγκάζεται να καταπίνει.
Εικόνα 2. Τα γνωρίσματα της σωστής πρόσφυσης του βρέφους στον μαστό. Από «Μητρικός Θηλασμός. Οδηγός για Επαγγελματίες Υγείας», επιμ. Αντωνιάδου-Κουμάτου Ι. & Σοφιανού, Α, 2015. http://epilegothilasmo.gr/wp-content/uploads/2018/07/publication.pdf
Συχνές ερωτήσεις
- Πότε να ξεκινήσω το θηλασμό;
Μέσα σε διάστημα δύο ωρών από τον τοκετό. Η έναρξη του θηλασμού στο πρώτο δίωρο μετά τον τοκετό με τη σωματική επαφή δέρμα με δέρμα μητέρας μωρού, συμβάλλει ουσιαστικά, στην έναρξη και εδραίωση του μητρικού θηλασμού.
Με την τοποθέτησή του στο στήθος της μητέρας, το μωρό ηρεμεί και ενστικτωδώς με την αφή, την όσφρηση και το αντανακλαστικό αναζήτησης προσκολλάται στον μαστό και αρχίζει τις θηλαστικές κινήσεις.
- Ποια είναι η καλύτερη θέση για τον θηλασμό;
Κάθε μητέρα επιλέγει τη στάση που την εξυπηρετεί καλύτερα και νιώθει πιο άνετα και ξεκούραστα. Καλό, όμως, είναι να υπάρχει εναλλαγή στις στάσεις του θηλασμού έτσι ώστε να αδειάζουν πλήρως οι γαλακτοφόροι πόροι όλου του στήθους.
Εικόνα 3. Προτεινόμενες θέσεις θηλασμού.
Από «Μητρικός Θηλασμός. Οδηγός για Επαγγελματίες Υγείας», επιμ. Αντωνιάδου-Κουμάτου Ι. & Σοφιανού, Α, 2015. http://epilegothilasmo.gr/wp-content/uploads/2018/07/publication.pdf
- Πώς θα καταλάβω ότι το μωρό μου πεινάει;
Συνήθως τα νεογνά – βρέφη όταν πεινούν, αν κοιμούνται ξυπνούν, κουνούν τα χέρια τους και τα βάζουν στο στόμα, ανοιγοκλείνουν το στόμα τους και φαίνονται ανήσυχα. Το κλάμα είναι όψιμο σημείο πείνας και καλό είναι να αναγνωρίζονται τα πρώιμα σημάδια έτσι ώστε το μωρό να ξεκινήσει τον θηλασμό πριν αρχίσει να κλαίει και εκνευριστεί.
- Κάθε πότε πρέπει να θηλάζω το μωρό μου;
Τις πρώτες μέρες ζωής που εκκρίνεται το πρωτόγαλα οι θηλασμοί είναι πολύ συχνοί με μικρή διάρκεια. Με την πάροδο των ημερών συνήθως επαρκούν 20 λεπτά από κάθε μαστό (5min – 40 min) κάθε 2 με 3 ώρες.
- Πώς θα καταλάβω ότι το μωρό μου έχει χορτάσει;
- Όταν έχουμε 8-12 θηλασμούς το 24ωρο
- Ακούμε το μωρό να καταπίνει
- Έχει ούρα σχεδόν μετά από κάθε θηλασμό
- Είναι ζωηρό
- Ηρεμεί και κοιμάται μετά τον θηλασμό
- Αυξάνει το βάρος του
- Το στήθος της μητέρας μαλακώνει μετά τον θηλασμό
Σημαντικό είναι
Η μητέρα να συνειδητοποιήσει πως ο θηλασμός είναι μια εντελώς φυσική διαδικασία. Χρειάζεται καλή ψυχολογική κατάσταση και θέληση. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό δίπλα της να βρίσκεται η οικογένειά της, αρωγός στην προσπάθειά της και ο/η παιδίατρός της που θα τη βοηθά, θα τη συμβουλεύει και θα παρακολουθεί την καλή εξέλιξη της υγείας του μωρού της.
Δεν υπάρχουν κανόνες και πρέπει. Κάθε μητέρα θα βρει το ρυθμό με το δικό της μωράκι.
